ezet - 2015-03-28, 20:19 Temat postu: ZAMEK JOANNITÓW w Skarszewach FAKTY I MITY O SKARSZEWSKIM "ZAMKU JOANNITÓW" W ostatnich latach kilkakrotnie odwiedzili Skarszewy słynni archeolodzy z Warszawy, Martyna Milewska i Jerzy Kruppe. Pani Milewska prowadziła w drugiej połowie lat 70. prace wykopaliskowe na zamku w Skarszewach, a brał w nich udział prof. Kruppe, najwybitniejszy znawca ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej. Podczas niedawnego spotkania w „Zamku Joannitów” (fot.1), w którym miałem okazję uczestniczyć, uwagę pani archeolog przykuł zdobiący ścianę wielki rysunek przedstawiający potężną warownię, na którym widnieje podpis: „Tak w XV wieku mógł prezentować się skarszewski zamek” (fot.2). Wizerunek ten wywołał spore rozbawienie. Jednakże pani Martynie było też trochę przykro, że choć tyle pracy włożyła wraz z prof. Kruppe w rzetelne zbadanie tego obiektu, to teraz jego wnętrze zdobi rekonstrukcja graficzna zamku, stanowiąca jedynie wyraz wybujałej wyobraźni. Była to dobra okazja do rozwinięcia rozmowy o faktach i mitach na temat zamku i o wynikach badań archeologicznych na zamkowym wzgórzu. Wykopaliska na zamku W wielu publikacjach o początkach Skarszew znajduje się informacja, jakoby skarszewski zamek powstał na miejscu grodu. Coraz częściej podaje się też informację, że istnienie wczesnośredniowiecznego grodu na zamkowym wzgórzu w Skarszewach potwierdziły przeprowadzone w latach 1975-1976 i 1978-1979 prace wykopaliskowe. W trakcie badań archeologicznych miano znaleźć fragmenty drewnianych konstrukcji oraz bogaty materiał ceramiczny w warstwie osadnictwa z VIII i IX w. Z tego zaś ma wynikać prawdopodobieństwo, że siedzibę komturii joannickiej utworzono na istniejących jeszcze wtedy pozostałościach drewnianych obiektów grodowych. Okazuje się jednak, że powyższe informacje nie znajdują potwierdzenia w opracowaniu wyników prac wykopaliskowych. W publikacji Martyny Milewskiej, pt. „Zamek w Skarszewach. Próba rekonstrukcji dziejów założenia” („Pomorania Antiqua”, T. XV, 1993 r.), nie ma bowiem ani słowa o istnieniu grodu, jest natomiast informacja o odkryciu śladów zasiedlenia omawianego terenu w VIII-IX w. i trwającej potem prawie cztery stulecia „pustce osadniczej”. W opracowaniu autorka stwierdza: „Zasięg, miąższość oraz charakter nawarstwień z tego czasu pozwala przypuszczać, iż osadnictwo to nie było trwałe ani też rozległe i koncentrowało się jedynie na południowej stronie cypla nad zakolem rzeki”. Nawarstwienia z VIII i IX w. nie zawierały żadnych konstrukcji drewnianych, a znaleziono w nich tylko niewielką ilość fragmentów wczesnośredniowiecznych naczyń glinianych. Dopiero powyżej śladów tego osadnictwa natrafiono na konstrukcję drewnianą, będącą najprawdopodobniej piwnicą joannickiej wieży mieszkalno-obronnej (o wymiarach w górnej części 5 x 5 m, w dolnej ok. 2 x 2 m). Martyna Milewska określiła czas budowy tego obiektu na schyłek XIII w. lub na początek XIV w. Oczywiście, w świetle powyższych ustaleń nie istnieje żadne prawdopodobieństwo, że siedzibę komturii joannickiej urządzono na bazie drewnianych obiektów grodowych, gdyż wczesnośredniowiecznych konstrukcji drewnianych tam nie odkryto i nie potwierdzono istnienia grodu na zamkowym wzgórzu. Joannicka wieża, krzyżacki zamek Ustalenia archeologów dotyczące czasu budowy drewnianej wieży mieszkalno-obronnej uzupełniają informacje ze średniowiecznych dokumentów. Dzięki nim wiadomo, że bracia św. Jana nadali akt lokacji Skarszew ok. 1320 r., a przeniesienie siedziby komturii z Lubiszewa do Skarszew nastąpiło między 1321 a 1323 r. Drewniana wieża mieszkalno-obronna mogła stanowić jeden z pierwszych obiektów tworzonej na zamkowym wzgórzu siedziby komturii joannickiej i istniała prawdopodobnie aż do sprzedaży Skarszew Krzyżakom w 1370 r. Odkrycie w piwnicznej części wieży bogatego materiału ceramicznego (1439 fragmentów), kości zwierzęcych, gwoździ żelaznych, a szczególnie kawałków szyb oraz monety krzyżackiej z II poł. XIV w. świadczy o tym, że zasypisko piwniczne związane było z rozbiórką tej budowli. Na jej miejscu powstał gotycki zamek (fot.3). W swoim opracowaniu Martyna Milewska stwierdza: „Wyniki badań wykopaliskowych wskazują jednoznacznie, iż moment wystawienia zamku murowanego, którego pozostałością jest istniejący do dziś budynek, przyjąć można na przełom wieków XIV i XV (czasy krzyżackie – EZ). Niezależnie od źródeł archeologicznych, wzniesienie przez Krzyżaków murowanego zamku wydaje się być zgodne z praktykowanym przez nich sposobem administrowania i zagospodarowania nabytych ziem”. Relikty zamku i spichlerz solny Należy wyjaśnić, że usytuowany na cyplu zamkowego wzgórza budynek, z dużym napisem nad wejściem „Zamek Joannitów”, to dwa zabytki w jednym. Budynek w obecnym kształcie to dawny spichlerz solny zbudowany między 1772 a 1777 r. na reliktach gotyckiego zamku (zachowały się zamkowe piwnice i znaczne fragmenty murów parteru). Tylko dzięki potrzebie wybudowania spichlerza solnego władze pruskie nie zdecydowały o całkowitej rozbiórce grożącego zawaleniem średniowiecznego zamku, który był dwa razy dłuższy od istniejącego obecnie budynku, piętrowy, a po bokach od strony dziedzińca miał dwie wieże. Opisy zamku znajdują się w lustracjach i inwentarzach starostwa skarszewskiego z lat 1628, 1664, 1737,1765 i 1772, natomiast jedyny dawny jego wizerunek znajduje się na panoramie Skarszew z 1661 r. Na rysunku widać zamek w ruinie po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów w 1629 r. (fot.4)W wyniku badań archeologicznych stwierdzono, że odbudowano go dopiero po 1705 r. Rozbiórka zamku nastąpiła wkrótce po przejęciu władzy w Skarszewach przez komisję pruską, co nastąpiło 14 września 1772 r. Relikty gotyckiego zamku bez wątpienia są atrakcyjnym zabytkiem, ale osiemnastowieczny spichlerz solny jest również godny zauważenia. Planowane są niezbędne prace mające na celu powstrzymanie dalszej destrukcji murów, które spowodowała parująca i wnikająca w ściany sól, składowana tam ongiś w drewnianych beczkach. Warto jednak dla celów ekspozycyjnych zostawić jakiś niewielki wycinek ceglanego muru, w szczelinach którego utworzyły się solne sople. Mur oddający w takiej formie zabraną w XVIII w. sól też mógłby stanowić pewną ciekawostkę. Wykorzystywanie dla promocji Skarszew wszystkich możliwości w oparciu o przebogate dzieje miasteczka jest niewątpliwie godne uznania, ale na pewno nie należy tego czynić zniekształcając historię. A niestety takie zjawisko można było już wcześniej zaobserwować w licznych publikacjach przedstawiających początki Skarszew, o czym pisałem w swoim poprzednim artykule pt. „Ile lat mają Skarszewy?” ( http://wolneforumdanzig.pl/viewtopic.php?t=4173 ). Edward Zimmermann Polska Dziennik Bałtycki Dziennik Kociewski, 27.03.2015 Zobacz też: http://wolneforumdanzig.pl/viewtopic.php?t=4356 |
